Feb 8, 2008 6:49 PM
Καλντερίμια στη Γλώσσα Σκοπέλου
ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙΑ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ
Τα καλντερίμια της Γλώσσας, τα λιθόστρωτα δρομάκια, που διασχίζουν τα σοκάκια του χωριού, είχαν να επιτελέσουν σκοπούς πρακτικούς σε εποχές περασμένες. Προσδίδοντας, ωστόσο, στο τοπίο, μια υψηλή αισθητική αληθινής τέχνης.
Η αρχή της οικοδόμησής τους χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, με πιο πρόσφατες τις μνήμες των πρωτομαστόρων που βρίσκονται στη ζωή και είναι μεταξύ 80-95 ετών.
Η πέτρα του, θαρρείς φυτρωμένη στο χώμα και στα κενά διαστήματα, ανάμεσα στις πέτρες , να φυτρώνουν αγριόχορτα και μικρά αγριολούλουδα.
Η εποχή που κατασκευάζονταν τα καλντερίμια παραπέμπει σε άλλον τρόπο ζωής και διαχείρισης των αγροτικών πόρων του τόπου. Ελιές, σταφύλια, δαμάσκηνα (κορόμηλα), σύκα, αμύγδαλα ,οι πλούσιες σοδιές από τις καλλιέργειες, έπρεπε να μεταφέρονται απ’ τα χτήματα στα σπίτια, στα ελαιοτριβεία, στους φούρνους, (κορόμηλα αρζάν) στα πατητήρια και από εκεί στις αποθήκες των νοικοκυραίων, μέχρι να πουληθούν στους εμπόρους και να μεταφερθούν στο λιμάνι του χωριού.
Οι ίδιοι οι αγρότες με τα υποζύγια τους αλλά και οι αγωγιάτες είχαν αναλάβει τις μεταφορές αυτές, εξασφαλίζοντας οι τελευταίοι «καλά μεροκάματα».
Κι όχι μόνο Γλωσσώτες, αλλά και από το υπόλοιπο νησί, καθώς και από την Αλόννησο και την Εύβοια έρχονταν, πολλές φορές και έκαναν αγώι στη περιοχή.
Έμποροι και ναυτικοί, ψαράδες κι αγρότες κι όλοι οι κάτοικοι του χωριού, ένα «πολύβουο μελίσσι» που έπρεπε να κινηθεί, να μεταφέρει και να μεταφερθεί.
Οι δρόμοι έπρεπε να είναι τέτοιοι που να συμφέρει η κατασκευή τους και ταυτόχρονα να εξυπηρετεί τις ανάγκες τους
.Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ο αρχιτέκτονας –μηχανικός κ. Μιχάλης Πρώιος «τα καλντερίμια ήταν ο βασικός τρόπος κατασκευής των οδικών αξόνων του οικισμού που ένωναν τα σημαντικά σημεία αναφοράς σχετιζόμενα με τις δραστηριότητες του, όπως π.χ. την παραγωγή, την κατοικία, τη λατρεία (ξωκλήσια), τόπους συνάντησης, διασκέδασης, επικοινωνίας (λιμάνι)».
Πέτρα υπήρχε και χώμα στη γη. Η τέχνη των μαστόρων περίσσευε και ο κόπος έπαιρνε σχήμα, το μεράκι μορφή.
Όλα ήταν δύσκολα. Το σπάσιμο της πέτρας στα μαντέμια (λατομία) γινόταν από τους ίδιους τους τεχνίτες της πέτρας με φουρνέλα (λατομεία υπήρχαν στις περιοχές: Άγιοι Απόστολοι, πούντα, Καστανιά και αλλού). Τις μετέφεραν με μουλάρια στις περιοχές που θα γινόταν το καλντερίμι και έπιαναν δουλειά. Εργαλεία τους, κυρίως το μυστρί το σφυρί, ο πήχης και το αλφάδι, το ράμμα (σχοινί).
Ανάλογα με τη κλίση που είχε ο δρόμος και το ύψος των σκαλοπατιών, υπολόγιζαν τον αριθμό τους (πληροφορίες κ. Νίκος Παπαγεωργίου, πρωτομάστορας σπιτιών, δρόμων, καλντεριμιών, καπετάν Σταμάτης Σκιαθίτης, ετών 90 που γνώρισε την τεχνική από τον παππού του Νίκο Τσουκαλά που ήταν μάστορας).
«Στα σοκάκια του χωριού που θ’ ανέβεις, θα βρεις στενάκια με σκαλιά πλατιά, σοφά φτιαγμένα, να μη σε κουράζουν πολύ….»(www.telemachos.gr, από ιστοσελίδα μαθητών του Γυμνασίου Γλώσσας το έτος 1998-1999).
Πραγματικά! Έξυπνη κατασκευή με την αρχέγονη σοφία της εμπειρίας, του ενστίκτου και του κοφτερού νου.
«Μετρούσαν το ύψος της κλίσης του δρόμου που έπρεπε να λιθοστρώσουν, διαιρούσαν με το 15, που ήταν (περίπου) τα εκατοστά ύψους του σκαλοπατιού και υπολόγιζαν πόσα σκαλιά θα έχτιζαν..
Ανάλογα δε, με τη κλίση του εδάφους, ισομοιραζόταν η υψομετρική διαφορά με τρόπο ώστε σε κάθε διασκελισμό να ‘’βγαίνει’’ ένα βήμα προς ένα σκαλί, (σκαλί και βήμα) ή δυό βήματα προς ένα σκαλί ή τρία βήματα προς ένα σκαλί, για να μη κουράζεται ο διαβάτης.
Χρησιμοποιούσαν τρία είδη πέτρας: τις μακρόστενες πέτρες που τις έβαζαν όρθιες μπροστά στο σκαλί. Τις κόφτρες. Έπειτα γέμιζαν με χώμα την επιφάνεια του σκαλιού και τοποθετούσαν τις πλατιές πέτρες. Με το σφυρί τις χτυπούσαν για να “κάτσουν” στο χωματένιο υπόστρωμα. Στα διάκενα, μεταξύ αυτών των λίθων έβαζαν μικρότερες πέτρες, τις σφήνες (γεμίσματα).
Στις άκρες των σκαλοπατιών τοποθετούσαν μεγάλες, ακόμα πλατύτερες πέτρες για να μην “φεύγει” το χώμα δεξιά και αριστερά με τα νερά της βροχής. Έτσι προστατευόταν η κατασκευή». (Μιχάλης Πρώιος).
Πρόσεχαν τη λεπτομέρεια. Όπως λέει ο κ. Χρήστος Τσουκαλάς, 78 ετών, μάστορας έμπειρος και αυτός, το χώμα το «στουμπούσαν» με χονδρό, κυλινδρικό ξύλο, τον τάκο, αφού πρώτα το βρέχανε πριν αρχίσουν το στρώσιμο της πέτρας. Η κόφτρα φυτευόταν 20 εκατοστά μέσα στη γη κι εξείχε 12 εκατοστά.Με το ράμμα, σχοινί που χρησιμοποιούσαν στα ευθύγραμμα τμήματα του δρόμου κατά μήκος του και σε όλο το ύψος του, έχτιζαν τα σκαλοπάτια χωρίς να «στραβώνει» η κατασκευή
Επίσης με το μεγάλο, ξύλινο πήχη και το αλφάδι έκαναν το σκαλοπάτια με μικρή κλίση στη μέση για να φεύγουν τα νερά.
(Οι κύριοι Τσουκαλάς και Παπαγεωργίου συμμετείχαν στην κατασκευή δύο πολύ σημαντικών και συνδεδεμένων με τη μνήμη μας καλντεριμιών, εκείνου των σχολείων της γλώσσας κι εκείνου που οδηγεί στο Λουτράκι. Ο περιβόητος «δρόμος του Λουτρακιού.»)
«Τα διάκενα ανάμεσα στις κόφτρες εναλλάσσονταν σε κάθε σκαλοπάτι, ώστε να μη ‘’φεύγει’’ το νερό από ένα μόνο σημείο και διαβρώνεται εκεί το έδαφος». (Μιχάλης Πρώιος).
« Κατά περίπτωση, αυτές οι πέτρες ήταν μπηγμένες πλευρικά με τη μεγάλη πλευρά τους κατακόρυφη και όσο έπαιρνε η μια κοντά στην άλλη, αποκτώντας έτσι εξαιρετική αντοχή στο χρόνο και στις τριβές των διερχομένων. Σε κανονικά διαστήματα, μια σειρά πέτρες σφηνωμένες σε αντίθετη κατεύθυνση παραλαμβάνουν τις υψομετρικές διαφορές, σχηματίζοντας σκαλοπάτια ύψους 10 εκατοστών περίπου». (Mark Held,Σπίτια της Σκοπέλoυ Εκδόσεις Reprotime Α.Ε.).Τα χρόνια πέρασαν. Οι ανάγκες της ζωής των κατοίκων άλλαξαν και μαζί με αυτές άλλαξε και η διάθεση προς τη συγκεκριμένη μας κληρονομιά. Τώρα πια δεν υπάρχουν γαϊδουράκια και μουλάρια για τις μεταφορές. Το μηχανάκι, το αυτοκίνητο, το φορτηγό διεκπεραιώνουν τις υποχρεώσεις μας και καλύπτουν τις ανάγκες μας. Για την κίνηση τους χρειάζονται ευθείς δρόμους μέσα στον οικισμό.
Εξάλλου ο κόσμος λιγόστεψε. Δεν είναι εύκολο πια να βρεις ξεχορταριασμένα καλντερίμια στις γειτονιές.
«Τώρα οι πέτρες σκεπάστηκαν. Τα καλντερίμια έγιναν ευθείες, λεωφόροι ταχύτητας. Τώρα δεν περπατάμε στις φαγωμένες τίκλες. Οι ταχύτητες και οι χρόνοι ίσιωσαν το παρελθόν αβασάνιστα, κι ότι απόμεινε από τα πέτρινα δρομάκια του χθες, είναι για να φιλοξενεί ξεχασμένους εραστές- διαβάτες στα χορταριασμένα καλντερίμια της σιωπής», (από ιστοσελίδα- περιοδικό «ΖΑΡΝΑΤΑ», Νοέμβρης- Δεκέμβρης 1988,Πέτρος Κουμουνδούρος).
Θα’ταν αλήθεια λυπηρό, η τόση καθαρότητα, η τόση αρχοντιά της πέτρας, αυτό το κόσμημα του χωριού, στο όνομα του πολιτισμού να κινδυνεύσει να ισοπεδωθεί, να καταστραφεί, να σκεπαστεί με τσιμέντο, σκεπάζοντας και τις μνήμες της εποχής που γέννησε τη δική μας.
Αν δεχτούμε ότι πολιτισμός είναι το σύνολο των ηθικών, πολιτικών, κοινωνικών αξιών που διέπουν την κοινωνία, καθώς και η τεχνολογική πρόοδος και η πνευματική εξέλιξη της προς όφελος του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου, τότε μου φαίνεται λογικό, η βάση του πολιτισμού κάθε τόπου να είναι η παράδοση του.
Η πολιτιστική του κληρονομιά. Και όπως για κάθε οικοδόμημα συμβαίνει, έτσι και για το πολιτιστικό οικοδόμημα, γκρεμίζοντας τη βάση του, τα θεμέλια του γκρεμίζεται και αυτό. Σπάει ο βασικότερος κρίκος μιας αλυσίδας που δε θα φτάσει πουθενά.
Τα καλντερίμια αναμφίβολα αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά για τη πανέμορφη Γλώσσα.
Τα φωτεινά μεσημέρια του καλοκαιριού, όλα σε αυτόν τον τόπο λάμπουν.
Το πράσινο των δέντρων, οι κόκκινες σκεπές των σπιτιών, οι πολύχρωμες πόρτες και τα παράθυρα, οι αγέρωχες πέτρες των καλντεριμιών, που ατενίζουν μια γαλήνια και απαστράπτουσα θάλασσα, έναν απέραντο διάφανο ορίζοντα.
«απ’ τα καλντερίμια αγναντεύαμε τις θάλασσες, απ’ τα ξέφωτα διακρίναμε τον καπνό απ’ τους αναμμένους φούρνους του χωριού. Απ’ τα καλντερίμια βλέπαμε τον ουρανό, σαν άρχιζαν τα σύγνεφα να ποτίζουν με τις πρώτες στάλες τη γη και από κει κάναμε υπολογισμούς για τις σοδιές….» (Πέτρος Κούνδουρος-«ΖΑΡΝΑΤΑ» 1988).
Η παράδοση μας είναι ταυτότητα μας και σαν τέτοια πρέπει να την προστατεύουμε και να τη διατηρούμε. Και πέρα απ’ αυτό, οφείλουμε να σκεφθούμε ότι και τουριστικά θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου μας, προς όφελος οικονομικό.Κακά τα ψέματα. Η αποψίλωση του πράσινου, η κυριαρχία του τσιμέντου στα σπίτια και στους δρόμους, η άναρχη δόμηση, η έλλειψη αισθητικής στην αρχιτεκτονική των οικοδομημάτων, περισσεύουν για τα κουρασμένα μάτια του κατοίκου της πόλης.
Ταξιδεύοντας στο χωριό δεν επιθυμεί να αντικρύσει τα ίδια. Θέλει να πιει έναν καφέ κάτω από το δέντρο της πλατείας- η τέντα που σκεπάζει τη ζωή δεν θα αφήσει ποτέ το βλέμμα του να ταξιδεύσει θέλει να γεμίσει τις αποσκευές τις μνήμης του με καλαισθησία, χρώματα, μυρωδιές, ιδιαιτερότητα.
Ότι εκείνος είδε. Είδε το ξεχωριστό. Το άξιο. Αλλιώς γιατί να έρθει;;
Τελευταία έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια «ανακατασκευής των καλντεριμιών με φορέα χρηματοδότησης το Δήμο Σκοπέλου. Τα έργα προτείνονται από τους δημοτικούς συμβούλους και η επιλογή τους γίνεται με κριτήρια: α. το μέγεθος της διέλευσης του πληθυσμού απ’ αυτά και β. την πολιτιστική τους ιδιότητα». (Χρήστος Κρίτσαλος, Δημοτικός Σύμβουλος).
Ανακατασκευή σημαίνει ότι τα καλντερίμια θα πρέπει να ξαναχτιστούν ακριβώς όπως ήταν αρχικά. Η πέτρα στο χώμα. Για πρακτικούς λόγους προτιμάται πια το αρμολόι, δηλαδή ο αρμός από τσιμέντο ανάμεσα στις πέτρες.
Θα ‘θελα να εκφράσω την άποψη χωρίς καμιά κριτική διάθεση και με εμπιστοσύνη στις ικανότητες των μαστόρων, ότι το χώμα και το χορτάρι ανάμεσα στις πέτρες δίνουν χρώμα στο δρόμο.
Σ’ αυτό , βέβαια κάποιος μπορεί να αντιτείνει ότι έτσι και αλλιώς τα σκαλιά έχουν κλίση να φεύγουν τα νερά κι εξάλλου είναι κόπος το ξεχορτάριασμα.
Νομίζω πως το τελευταίο αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα με ανάληψη της ευθύνης απ’ το Δήμο για πρόσληψη εποχιακών εργατών, ώστε τα καλντερίμια να ξεχορταριάζονται κάποιες φορές το χρόνο.Και μιας και ο λόγος για την ευκολία, η ευκολία, νομίζω δεν είναι πάντα πολιτισμός. Καμιά φορά ο δρόμος που οδηγεί στην ομορφιά και την καλυτέρευση της ζωής, είναι δύσκολος. Και γι’ αυτό αξίζει.
Ίσως είναι πιο ξεκούραστος ένας αυτοκινητόδρομος που οδηγεί έξω ακριβώς από την είσοδο του σπιτιού μας. Δεν αντιλέγω. Ίσως στη Γλώσσα να «μας βγαίνει η γλώσσα». Και σε αυτό συμφωνώ.
Όπως και στο ότι κάποιοι δρόμοι, έπρεπε, απαραίτητα να διαμορφωθούν ώστε να διευκολύνεται η έλευση οχημάτων από κομβικά σημεία του οικισμού. Αυτό ήδη, έχει συμβεί. Είμαι βέβαιη όμως, ότι δεν αξίζει πια στο όνομα της ευκολίας μας, να καταστραφεί το πιο παραδοσιακό κομμάτι ενός χωριού. Τα καλντερίμια του.
Τα καλντερίμια είναι λαϊκή τέχνη. Είναι κάτι που αν χαλάσει δεν ξαναγίνεται. Αν χαθεί δεν ξαναγεννιέται.
Αξίζει να σκεφτούμε πως θα τα προστατέψουμε. Αξίζει να ψάξουμε να βρούμε κάποιες λύσεις, που θα περιορίζουν τον κόπο μας και τις δυσκολίες μεταφοράς στις γειτονιές που «δεν πάει αυτοκίνητο».
Για παράδειγμα «επιλογή αξόνων που θα περνάει αυτοκίνητο και πρόβλεψη κάποιων κοινόχρηστων χώρων για χώρους στάθμευσης, κοντά στις εισόδους του χωριού». (Μιχάλης Πρώιος).
Ενόψει της ανακατασκευής καλντεριμιών που έπεται, ας μεριμνήσουμε όλοι: Δήμος, εκπρόσωποι του Δήμου στο διαμέρισμα της Γλώσσας, κάτοικοι, φορείς όπως ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γλώσσας, που μετρά 25 χρόνια, περίπου, ζωής και συμμετοχής σε πολιτιστικά ζητήματα του τόπου, ώστε οι εργασίες που θα γίνουν να μην αφαιρέσουν τίποτα απ’ ότι ορίζει τη φυσιογνωμία του. Και ότι την ορίζει δεν είναι άλλο απ’ την παράδοση του.
«Βηματισμοί γενεών από άνδρες και γυναίκες με ξυλοπάπουτσα και από πεταλωμένα υποζύγια έχουν λειάνει αυτά τα λιθόστρωτα σαν τα βότσαλα των ποταμών. Είναι θεσπέσια. Ανήκουν στα κληροδοτήματα του νησιού και κάθε τετραγωνικό μέτρο που αντικαθίσταται από τσιμέντο συνιστά ένα μικρό ασυγχώρητο έγκλημα».(Marc Held, Σπίτια της Σκοπέλου)
Ιωάννα Δένδη- Δασκάλα
Ευχαριστώ την Ιωάννα Δένδη που μου εμπιστεύθηκε την εξαιρετική δουλειά που έχει κάνει πάνω στα καλντερίμια.Αυτή η ανάρτηση χαρισμένη σε όσους αναρωτιούνται αν ο Νεοέλληνας παράγει πολιτισμό
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου